του Λύο Καλοβυρνά
Η αρνητική αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας και της αμφιφυλοφιλίας από τους γονείς και την κοινωνία στις περισσότερες περιπτώσεις αφήνει συναισθηματικά τραύματα στους γκέι άντρες και γυναίκες. Κάποιες φορές, τα τραύματα είναι τόσο σοβαρά, που μας εμποδίζουν να ζήσουμε καλά και να αναπτύξουμε όλο το δυναμικό μας. Σε πολλούς και πολλές από εμάς μάς πήρε χρόνια να καταφέρουμε να αποδεχτούμε τον σεξουαλικό προσανατολισμό μας. Όμως και αφού τον αποδεχτήκαμε, αντιμετωπίζουμε διάφορα προβλήματα όσον αφορά τις σχέσεις, τον φόβο της αποκάλυψης και της απόρριψης, τους τρόπους γνωριμίας, το εργασιακό bullying κτλ. Επίσης, μεγαλώνουμε μέσα σε περιβάλλοντα με ελάχιστες θετικές αναπαραστάσεις της ομοφυλοφιλίας, με αποτέλεσμα να πειθόμαστε ότι δεν έχουμε μέλλον ή ότι μας περιμένει μόνο η απομόνωση, το περιθώριο, οι αρρώστιες και η μοναξιά. Γι’ αυτό και πολλοί από μας απευθυνόμαστε σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας για να ξεπεράσουμε αυτά τα τραύματα και τα εμπόδια και να ζήσουμε μια καλύτερη, πιο ελεύθερη και λιγότερο εμποδισμένη ζωή. Όμως ο δρόμος της ψυχοθεραπείας αρκετές φορές είναι πιο κακοτράχαλος απ’ ό,τι περιμέναμε και αντί να βοηθηθούμε μπορεί να πάθουμε μεγαλύτερη ζημιά ή να μείνουμε στάσιμοι/ες.
Πώς επιλέγουμε τον κατάλληλο θεραπευτή όταν είμαστε γκέι/μπάι
Όποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση και να επιλέξουμε, αν είμαστε γκέι ή μπάι πρέπει να βεβαιωθούμε ότι ο ψυχοθεραπευτής μας έχει υγιή στάση απέναντι στην ομοφυλοφιλία και την αμφιφυλοφιλία. Ειδάλλως κινδυνεύουμε να πάθουμε ζημιά. Μια ψυχοθεραπεύτρια μπορεί να βλάψει έναν λοατ θεραπευόμενο με δύο τρόπους:
- Ενεργά:θεωρώντας την ομο/αμφιφυλοφιλία προβληματική ή κατακριτέα, θεωρώντας ότι η ομο/αμφιφυλοφιλία ευθύνεται για άλλα προβλήματά μας, εκφέροντας αρνητικές απόψεις για τους γκέι ή τον γκέι τρόπο ζωής, ενθαρρύνοντάς, άμεσα ή έμμεσα, να «αλλάξουμε» ή και πιστεύοντας ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός όντως αλλάζει.
- Παθητικά:αποφεύγοντας να αγγίξει το θέμα επειδή η ίδια δεν αισθάνεται άνετα, έχοντας ανεπεξέργαστες προκαταλήψεις, στερεότυπα και προϊδεασμούς για τους γκέι και τις λεσβίες, υποβαθμίζοντας τη βία ή τις συνέπειες της καταπίεσης που έχει υποστεί ο θεραπευόμενος ως γκέι (ομοφοβία) ή μην έχοντας τις κατάλληλες γνώσεις και επαρκή ενημέρωση για να υποστηρίξει επαρκώς έναν γκέι/μπάι θεραπευόμενο.
Δεν αρκεί ο ψυχοθεραπευτής μας να δηλώνει με λόγια ότι «δεν θεωρεί πρόβλημα την ομοφυλοφιλία». Το να μην έχει πρόβλημα με την ομοφυλοφιλία είναι μια καλή αρχή, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αρκεί! Για να μπορέσει να μας σταθεί σωστά, πρέπει να έχει την κατάλληλη ευαισθητοποίηση πάνω στα προσωπικά αλλά και τα κοινωνικά θέματα που βιώνει ένας γκέι άντρας ή μια γκέι γυναίκα.
Γιατί είναι σημαντικό ο θεραπευτής μου να υποστηρίζει ενεργά την ομοφυλοφιλία μου;
Έχουμε μεγαλώσει με πολλές προκαταλήψεις και αρνητικά στερεότυπα για το πώς είναι οι γκέι άντρες και γυναίκες. Πολλά από αυτά τα στερεότυπα είμαστε κι εμείς απολύτως πεισμένοι ότι ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (π.χ. οι γκέι άντρες είναι σεξομανείς, οι γκέι σχέσεις είναι πιο δύσκολες, οι αμφιφυλόφιλοι είναι αναποφάσιστοι, κ.τ.λ.). Είναι πολύ πιθανό κι εμείς ως θεραπευόμενοι να έχουμε αρνητικές ή έστω μη θετικές εικόνες για την ομοφυλοφιλία και να ανησυχούμε πώς θα εξελιχθεί η ζωή μας ως γκέι ή αμφί. Αν ο ψυχοθεραπευτής μας δεν είναι σωστά ενημερωμένος και υποστηρικτικός, υπάρχει κίνδυνος να εξακολουθήσουμε να έχουμε αυτή την αρνητική εικόνα για το τι σημαίνει γκέι ταυτότητα και, αντί να εξελιχθούμε, να υποστούμε ακόμα μεγαλύτερη βλάβη. Για τον λόγο αυτό, αρκετές ενώσεις επαγγελματιών ψυχικής υγείας (π.χ. Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία) καλούν τους ψυχοθεραπευτές να υιοθετούν «μια υποστηρικτική στάση απέναντι στην ομοφυλοφιλία», τη λεγόμενη gay affirmative therapy.
Ένας ψυχοθεραπευτής πού δηλώνει «ουδέτερος» όσον αφορά την ομοφυλοφιλία δεν μπορεί να μας βοηθήσει – αντιθέτως, μπορεί να μας βλάψει. Όπως εξηγεί ο ψυχολόγος Δημήτρης Σπηλιώτης: «Μέσα σε ένα κοινωνικό κλίμα όπου οι περισσότεροι γκέι καθημερινά περιορίζονται και αυτολογοκρίνονται για να μην εκφράσουν την ταυτότητα τους, ακόμη και η ουδέτερη στάση του ψυχοθεραπευτή σε θέματα σεξουαλικότητας μπορεί να είναι προβληματική και ανεπαρκής».
Τα σφάλματα που μπορεί να κάνει ένας ψυχοθεραπευτής
Οι ψυχοθεραπευτές μπορούν να κάνουν αρκετά σφάλματα με τους γκέι θεραπευόμενούς τους, αν δεν έχουν την κατάλληλη ευαισθητοποίηση:
Να πιστεύουν ότι οι γκέι/μπάι θεραπευόμενοί τους είναι «όπως όλοι οι άνθρωποι» και ότι οι ίδιοι «δεν κάνουν διακρίσεις»: Το ότι οι γκέι, οι λεσβίες και οι αμφί αξίζουμε ίση μεταχείριση δεν σημαίνει ότι είμαστε ίδιοι με όλους τους άλλους. Λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού μας και της κοινωνικής καταπίεσης, έχουμε βιώσει καταστάσεις που μας έχουν σημαδέψει. Οι ψυχοθεραπευτές χρειάζεται να είναι καλά καταρτισμένοι για τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας γκέι ή μια λεσβία μεγαλώνοντας, και να είναι διατεθειμένοι να μιλούν ανοιχτά για την ερωτική ζωή μας, χωρίς προϊδεασμούς και ανεξέταστες στερεοτυπικές αντιλήψεις.
Να μην είναι επαρκώς ενήμεροι/ες για τις λοατ+ δομές υποστήριξης που υπάρχουν: Οι ψυχοθεραπευτές είναι απαραίτητο να γνωρίζουν καλά τι δομές υποστήριξης και κοινωνικής δικτύωσης υπάρχουν στην πόλη ή στο διαδίκτυο, π.χ. ομάδες αλληλοϋποστήριξης, πρωτοβουλίες κοινωνικής δικτύωσης, οργανώσεις διεκδίκησης των δικαιωμάτων της λοατ+ κοινότητας, γκέι περιοδικό τύπο κ.ά. Τέτοιες δομές υποστήριξης παίζουν κομβικό ρόλο στη γενικότερη στήριξη των γκέι θεραπευόμενων με προβλήματα αυτοαποδοχής, όπως δείχνουν πολλές διεθνείς μελέτες. Μέρος της ψυχοθεραπείας είναι η συνολική στήριξή μας ως γκέι, πράγμα που συμπεριλαμβάνει και την κοινωνική μας ένταξη, η οποία συχνά είναι εμποδισμένη.
Να αρνούνται τη δική τους ομοφοβία και ετεροκανονικότητα: Από τα γεννοφάσκια μας όλοι και όλες μας γαλουχούμαστε με ετεροκανονιστικές και ομοφοβικές αφηγήσεις. Το να αρνούμαστε ότι έχουμε επηρεαστεί είναι συγκαλυμμένη ομοφοβία. Είναι απαραίτητο οι ψυχοθεραπευτές/τριες να έχουν επεξεργαστεί τα ομοφοβικά στερεότυπα με τα οποία έχουν αναπόφευκτα μεγαλώσει.
Να μην είναι επαρκώς ενήμεροι όσον αφορά τα ιδιαίτερα θέματα που προκύπτουν σε μια ομόφυλη σχέση ή γνωριμία: Πέρα από τα κοινά θέματα που αντιμετωπίζουν όλοι οι άνθρωποι στις ερωτικές σχέσεις τους, οι γκέι άντρες και γυναίκες αντιμετωπίζουμε και κάποια πιο ειδικά ζητήματα, όπως το αν ένας από τους δύο είναι out ενώ ο άλλος όχι, οι ρόλοι στο σεξ, οι διαφορετικές δυνατότητες για γνωριμίες, οι φιλίες που προκύπτουν πολύ συχνά μεταξύ πρώην ομόφυλων εραστών (πράγμα πολύ σπανιότερο στις ετερόφυλες σχέσεις) κ.τ.λ. Οι γκέι σχέσεις διαφέρουν σε ορισμένα κομβικά σημεία από τις σχέσεις των στρέιτ. Το περιστασιακό σεξ ή οι ανοιχτές σχέσεις λειτουργούν διαφορετικά απ’ ό,τι στους στρέιτ.
Να έχουν ελλιπή παιδεία όσον αφορά τα στάδια και τις προκλήσεις του coming out: Το coming out είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό θέμα στη ζωή των γκέι και αμφί αντρών και γυναικών, είτε έχουν κάνει είτε όχι. Είναι σημαντικό οι ψυχοθεραπευτές να είναι ενήμεροι για τις δυσκολίες, τη γενικότερη κοινωνική πίεση, την πίεση που ενδεχομένως να βιώνουν οι θεραπευόμενοί τους από φίλους τους που είναι ήδη out, καθώς επίσης και τη συμβολική και πρακτική σημασία ενός coming out, χωρίς ούτε να αποτρέπουν αλλά ούτε και να ενθαρρύνουν ένα coming out.
Να μην αισθάνονται άνετα όταν οι θεραπευόμενοί τους μιλούν για τις ερωτικές εμπειρίες τους: Ομοφυλοφιλία σημαίνει και γκέι ή λεσβιακό σεξ (αλλά όχι μόνο). Αν οι ψυχοθεραπεύτριες έρχεται σε δύσκολη θέση όταν τους μιλάμε για τις ερωτικές εμπειρίες μας ή τις δυσκολίες μας στο σεξ ή δεν μας ευνοούν να μιλήσουμε για αυτές, τότε η ψυχοθεραπευτική διαδικασία ζημιώνεται.
Να χρησιμοποιούν ακατάλληλους όρους: Αρκετοί ψυχοθεραπευτές μιλάνε για «σεξουαλική επιλογή», έκφραση που είναι εσφαλμένη και περνά λάθος μήνυμα. Ο σωστός όρος είναι «σεξουαλικός προσανατολισμός», καθώς δεν είναι κάτι που επιλέγουμε. Επίσης οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι συμβουλευόμενοι για να αυτοπροσδιοριστούν έχουν σημασία, καθώς κάποιες είναι ενοχοποιημένες. Οι ψυχοθεραπεύτριες είναι σημαντικό να διερευνήσουν ποιες λέξεις προτιμά η/ο θεραπευόμενός/η τους.
Μήπως καλύτερα να επιλέξω γκέι ψυχοθεραπευτή;
Το να είναι ο ψυχοθεραπευτής μας γκέι δεν αποτελεί εγγύηση ότι έχει επαρκή ευαισθητοποίηση και γνώσεις ή ότι έχει ξεπεράσει τα αρνητικά στερεότυπα και την εσωτερικευμένη ομοφοβία του. Δεν είναι απαραίτητο ο θεραπευτής ή η θεραπεύτρια που θα επιλέξουμε να είναι ο ίδιος γκέι ή λεσβία. Ένας ετεροφυλόφιλος ψυχοθεραπευτής μπορεί να κάνει εξίσου καλά ή καλύτερα τη δουλειά του, αν έχει ευαισθητοποιηθεί σωστά και εφαρμόζει μια υποστηρικτική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, σύμφωνα με την κλίμακα της gay affirmative therapy. Για μια πετυχημένη ψυχοθεραπεία δεν χρειάζεται ο θεραπευτής ή η θεραπεύτριά μας να έχει βιώσει ο ίδιος το «πρόβλημά» μας για να μπορεί να μας βοηθήσει. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, θα έπρεπε οι γυναίκες να απευθύνονται μόνο σε γυναίκες ψυχοθεραπεύτριες, οι άνθρωποι με αναπηρίες μόνο σε θεραπευτές με αναπηρίες κ.ο.κ. Αντιθέτως, είναι απαραίτητο ο θεραπευτής μας να είναι επαρκώς ευαισθητοποιημένος για τα θέματα που μας απασχολούν και πρόθυμος να τα διερευνήσει μαζί μας, παρέχοντας την κατάλληλη στήριξη. Αυτό ισχύει τόσο για την ομοφυλοφιλία, όσο και για οποιοδήποτε άλλο ζήτημα. Αν εγώ ως ψυχοθεραπευτής δεν έχω δουλέψει μέσα μου το θέμα του πένθους, λόγου χάρη, δεν θα συμπαρασταθώ ικανοποιητικά σε μια θεραπευόμενή μου που προσπαθεί να επεξεργαστεί το πένθος της. Αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που οι ψυχοθεραπευτές οφείλουμε να έχουμε εποπτεία εφ’ όρου ζωής, ώστε να επεξεργαζόμαστε τις δικές μας δυσκολίες και άρα να είμαστε σε θέση να συμπαρασταθούμε στους θεραπευόμενούς μας χωρίς να εμποδιζόμαστε από τα δικά μας ανεπεξέργαστα θέματα.
Δυστυχώς αρκετοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας δεν έχουν φροντίσει να ευαισθητοποιηθούν και διατηρούν συνήθως άρρητες ή ασαφείς προκαταλήψεις για τους γκέι και τον τρόπο ζωή μας. Αν τους ρωτήσεις, θα πουν ότι «δεν έχουν πρόβλημα με τους ομοφυλόφιλους» ή ότι τους αντιμετωπίζουν όπως κάθε άλλο θεραπευόμενο. Όμως η κοινωνική αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας προκαλεί συγκεκριμένα προβλήματα στους γκέι άντρες και γυναίκες, και ο θεραπευτής οφείλει να είναι ενήμερος για αυτά και όχι να θεωρεί ότι είναι «όπως όλοι οι άλλοι θεραπευόμενοί του».
Για τον λόγο αυτό, έχει δημιουργηθεί μια κλίμακα αξιολόγησης των απόψεων και της πρακτικής των ψυχοθεραπευτών που δουλεύουν με γκέι συμβουλευόμενους. Η κλίμακα αυτή ονομάζεται Gay Affirmative Practice Scale και συμπεριλαμβάνει ερωτήσεις όπως:
- Είμαι σε θέση να ενημερώνω τους θεραπευόμενούς μου για διάφορες δομές υποστήριξης και δικτύωσης των λοατ+ ατόμων;
- Αναγνωρίζω ότι οι θεραπευόμενοί μου βιώνουν καθημερινά επιπτώσεις επειδή ζουν σε μια ομοφοβική κοινωνία;
- Αισθάνομαι άνετα να επικοινωνώ με τους γκέι θεραπευόμενούς μου για θέματα που αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους και την γκέι ζωή τους;
- Ως επαγγελματίας ψυχικής υγείας που δουλεύω με γκέι και λεσβίες είμαι σε θέση να στηρίζω την ποικιλομορφία των οικογενειών που δημιουργούν οι θεραπευόμενοί μου;
- Κατανοώ ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι ένα πολυσύνθετο φάσμα και δεν είναι ποτέ θέμα επιλογής;
Αν η θεραπεύτρια μας δεν μπορεί να απαντήσει καταφατικά στις παραπάνω δηλώσεις, τότε πιθανώς να μην μπορεί να μας βοηθήσει όπως χρειαζόμαστε.
