Η δολοφονία του Αντώνη Καρυώτη έχει στοιχειώσει πολλούς ανθρώπους με τους οποίους συναναστρέφομαι δια ζώσης ή διαδικτυακά. Δεν ήταν μόνο το ότι ο ύπαρχος έσπρωξε τον Αντώνη μες στο νερό, μια πράξη που, όπως μου έχουν επισημάνει κάποιοι, είναι κάτι που θα μπορούσε να συμβεί σε μια στιγμή μεγάλης έντασης, όταν βρισκόμαστε σε βρασμό ψυχής. Το γεγονός, όμως, ότι τον είδε να πέφτει στο νερό και δεν έκανε το παραμικρό για να τον βοηθήσει είναι αυτό που μας συγκλονίζει και μας διαλύει ψυχικά. «Δεν το χωράει ο νους μου», μου λένε πολλοί με βαθιά ταραχή για το «πού οδεύει αυτή η κοινωνία», για το «χάσιμο της ανθρωπιάς». Κατανοώ αυτή την αγωνία, γιατί ένα τέτοιο περιστατικό κλονίζει συθέμελα το σύστημα αξιών μας, τους αυτονόητους κανόνες με τους οποίους υποτίθεται ότι λειτουργεί όλη η κοινωνία.
Όμως εγώ καταλαβαίνω τον ύπαρχο. Σύμφωνα με τα δικά του κιτάπια δεν έκανε κάτι κακό, δεν εγκλημάτησε. Δεν σκότωσε δα κάναν άνθρωπο, αφού ο Αντώνης δεν ήταν άνθρωπος.
Όπως έχω ξαναγράψει, ο «άνθρωπος» δεν είναι μια διαχρονική έννοια. Το τι σημαίνει «άνθρωπος» και ποιο άτομο έχει δικαίωμα να προσδιορίζεται ως άνθρωπος δεν είναι μια φυσική κατηγορία, αλλά μια κοινωνική κατασκευή. Κάθε κοινωνία και πολιτισμός αποφασίζει ποιο άτομο αξίζει την ταμπέλα του «ανθρώπου», καθώς και τι δικαιώματα απορρέουν από αυτή την ταμπέλα, δηλαδή από αυτή την ταξινόμηση, η οποία είναι πάντοτε αυθαίρετη, αφού αποφασίζεται από ανθρώπινα πλάσματα με βάση τις επικρατούσες αντιλήψεις και αξίες σε κάθε εποχή και τόπο.
Ούτε τώρα ούτε ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν ήταν όλοι οι homo sapiens άνθρωποι. Κάποια άτομα αναγνωρίζονται ως άνθρωποι (και άρα απολαμβάνουν τα προνόμια αυτής της ταξινόμησης) και κάποια άλλα υποβιβάζονται σε μη ανθρώπους ή λιγότερο ανθρώπους (και στερούνται κάθε προνόμιο). Τα ανθρώπινα δικαιώματα, δηλαδή οι θεμελιώδεις κανόνες με τους οποίους φερόμαστε στα ανθρώπινα πλάσματα, ποτέ δεν ήταν ούτε διαχρονικά ούτε παγκόσμια ούτε αυτονόητα. Ούτε και σήμερα είναι. Αγωνιζόμαστε για να τα κατακτήσουμε εδώ και κάτι αιώνες. Ο αγώνας αυτός δεν έχει ολοκληρωθεί.
Λόγου χάρη, στην αρχαία Αθήνα, οι δούλοι δεν ήταν άνθρωποι, ήταν αντικείμενα και τους φέρονταν αντίστοιχα. Μέχρι πολύ πρόσφατα στην ανθρώπινη ιστορία, οι γυναίκες δεν ήταν άνθρωποι – ήταν (και είναι) κάτι λιγότερο, υποδεέστερο, με λιγότερα δικαιώματα, λιγότερη αξία. Επίσης μέχρι πολύ πρόσφατα, οι μαύροι δεν ήταν άνθρωποι – επίσης θεωρούνταν υποδεέστεροι και τους αναγνωρίζονταν πολύ λιγότερα δικαιώματα και ελάχιστη αξία. Το ίδιο ίσχυε –και εξακολουθεί να ισχύει– για τους Εβραίους, τα λοατκι άτομα και τους ανάπηρους σε πολλές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής.
Γράφω οι δούλοι, οι γυναίκες, οι μαύροι, οι γκέι, οι Εβραίοι, οι ανάπηροι, οι τρανς «δεν είναι» άνθρωποι, αλλά φυσικά εννοώ «δεν θεωρούνται». Όμως αυτή η κοινωνική θεώρηση δημιουργεί την πραγματικότητα στην οποία ζουν και άρα στην ουσία πράγματι «δεν είναι»!
Ο ύπαρχος δεν σκότωσε έναν άνθρωπο σύμφωνα με το δικό του υποκειμενικά σωστό αξιακό σύστημα. Άλλωστε το ομολόγησε απροκάλυπτα και ο ίδιος: «Ήταν ένας παλαβός, νόμιζα ότι είναι Πακιστανός». Οι παλαβοί και οι Πακιστανοί δεν αξίζουν το ίδιο, γιατί πολύ απλά δεν είναι άνθρωποι κατά τη δική του άθλια αντίληψη και δυστυχώς κατά την αντίληψη πολλών γύρω μας. Όπως ούτε οι γυναίκες, ούτε οι γκέι, ούτε οι μαύροι κοκ.
Δεν θεωρούμαστε όλοι οι homo sapiens άνθρωποι ακόμη. Η όμορφη ταμπέλα του ανθρώπου, που βαυκαλιζόμαστε πως έχουμε κατακτήσει στον δυτικό κόσμο εξακολουθεί να μην αποδίδεται σε ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων. Εδώ και κάμποσο καιρό στις ΗΠΑ το κίνημα Black Lives Matter προσπαθεί να αναδείξει τις ύπουλες αλλά και κραυγαλέες διακρίσεις που εξακολουθούν να υφίστανται οι Αφροαμερικανοί, οι οποίοι δεν θεωρούνται εξίσου άνθρωποι με τους λευκούς. Η ζωή τους δεν έχει την ίδια αξία, και το να ισχυριζόμαστε «είμαστε όλοι άνθρωποι, ας μη χωριζόμαστε σε ράτσες» ή «εγώ δεν σε βλέπω σαν μαύρο, αλλά σαν άνθρωπο» δεν καταργεί τις διακρίσεις, τις συγκαλύπτει, εθελοτυφλώντας μπροστά στο πρόβλημα, όπως γλαφυρά εξηγεί αυτό το εξαιρετικό βίντεο. Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τις υπόλοιπες διακρίσεις – λόγω αναπηρίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού, λόγου χάρη.
Τα ανάπηρα άτομα δεν είναι άνθρωποι στην ελληνική κοινωνία· η κοινωνία δεν τους αναγνωρίζει την ίδια αξία. Υφίστανται διακρίσεις στους χώρους εργασίας, στην κατοικία, στην εκπαίδευση, στην απλούστατη καθημερινή πρόσβαση σε χώρους. Αυτή είναι η πραγματικότητα για τα ανάπηρα άτομα, όπως γλαφυρά τεκμηριώνει ο Κάπτεν Αμεάρικα σε αυτό το βίντεο, άσχετα αν δεν τη γνωρίζουμε ή την προσπερνάμε.
Όσα άτομα ανήκουμε σε κοινωνικές ομάδες που ακόμη θεωρούνται υποδεέστερες υφιστάμεθα διακρίσεις, βία, περιθωριοποίηση. Δεν τα βγάζουμε από το μυαλό μας! Το να διατείνομαι αυτάρεσκα ότι «εγώ δεν βάζω ταμπέλες γκέι ή στρέιτ, ανάπηροι ή αρτιμελείς είμαστε όλοι άνθρωποι» φιμώνει τη βιωμένη πραγματικότητα διακρίσεων και αποκλεισμών στο όνομα μιας ιδανικής αλλά ανύπαρκτης, ακόμη, ισότητας. Ας συνεχίσουμε να παλεύουμε ώστε ο Αντώνης, ο κάθε Αντώνης, να είναι άνθρωπος. Να κατακτήσουμε αυτή την ταμπέλα για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα!
